Uit de oude doos: m²-tuin avant la lettre?

Moestuinieren. Tegenwoordig is dat hip, als hobby. Maar vroeger (en dan spreken we van écht vroeger, als in de Middeleeuwen en de Renaissance) was het een noodzaak. Iets voor monniken en arbeiders, niet voor hippe mama’s en papa’s in een kleine (stads)tuin. Maar zoals je kan zien op de prent, die stamt uit het Livre des Prouffis Champestres et Ruraux (deel VI - MS M.232 fol. 157r), was het telen in mooi afgebakende, kleine perkjes rond 1470 ook al in de mode. De m²-tuin avant la lettre?

Meer weetjes over de evolutie van de moestuin:

• Vanaf het moment dat de mens nederzettingen begon te bouwen, moesten er dieren, fruit en groenten gekweekt worden om voldoende te eten te hebben. Om te verhinderen dat de oogst door wilde dieren opgegeten of vertrappeld werd, werden de groente- en fruitgewassen afgeschermd met palen of ondoordringbare hagen. De moestuin zoals wij hem vandaag kennen, was geboren!

• Op het einde van de 8ste eeuw liet Karel de Grote een 'handleiding' schrijven voor het beheer van zijn keizerlijke landgoederen. In die handleiding stond onder meer welke planten op de domeinen geteeld moesten worden. Die lijst telde maar liefst 73 gewassen, waaronder kikkererwten, koolrabi en knoflook, maar ook lavas (hoofdbestanddeel van het originele recept van Maggi) en tuinmelde (bladgroente).

• In contrast met het menu van Karel de Grote en de zijne – bereid op basis van die 73 gewassen – beperkte het dieet van de 'gewone man' zich tot ver in middeleeuwen vooral tot uien, kolen en peulvruchten.

• Monniken kweekten in de middeleeuwen naast groenten en fruit ook hun eigen zoetwatervis in grote kunstmatige kweekvijvers. Vlees stond niet op hun menu, maar kruiden wel. Ze kweekten peterselie en dille, maar ook koriander, dat in onze contreien pas recent herontdekt werd dankzij populaire bereidingen uit het Verre Oosten en Noord-Afrika.

• De middeleeuwse kloostergemeenschappen kweekten hun groenten 'intra muros', ter bescherming tegen diefstal. De teelt beperkte zich bovendien niet tot de abdijhoeven: elke beschikbare vierkante meter verbouwbare oppervlakte tussen klooster- en abdijgebouwen werd gebruikt, met uitzondering van de pandhof. Dit omdat de oogst moest volstaan om dagelijks honderden monden te voeden. Dat de rommelige verzameling van perken niet strookte met de geldende esthetische normen deed er niet toe. De goddelijke schoonheid werd in plaats daarvan gezocht in de teelt zelf en in de producten. 

• Zodra tuiniers inzagen dat teeltafwisseling de ontwikkeling van de groenten ten goede kwam en ziekten en plagen hielp voorkomen, werd de vierjaarlijkse wisselteelt ingevoerd die vandaag nog steeds toegepast wordt.

• Moestuinen werden sinds dan gemakkelijkheidshalve in vier plantvakken onderverdeeld, om wisselteelt in cycli van vier jaar mogelijk te maken. Los daarvan was er nog een vijfde plantbed met groenten en planten die niet meedraaiden in de wisselteelt: asperges, aardperen en hop. 

• In de 17de eeuw gold de 'Potager du Roi' (1678-1683) van Lodewijk XIV in Versailles als het archetype voor moestuinen. Op het grondplan stond de 'Grand carré' met zestien plantvlakken voor groentebedden centraal, met daarrond nog 29 andere ommuurde tuinen voor bijzondere groente- en fruitsoorten.

• Het 'forceren' van groenten en snoeien van fruitbomen werd op punt gesteld in de geschriften van de hovenier Jean-Baptiste de la Quintinie, die leefde in de 17de eeuw. In de 19de eeuw ging men nog verder: gespecialiseerde boomkwekerijen leverden toen diverse leifruitvormen aan.

• De museumtuin in Gaasbeek en de kasteeltuin van Hex zijn mooie voorbeelden van historische moestuinen. Hier vind je een legio aan geleide fruitbomen en weelderige groentebedden, omgeven door plantbedden met snijbloemen en sierplanten.