Halfoogst en oogstfeesten: een korte historiek

Op 15 augustus heeft iedereen (of hebben toch de meesten) een dag vrij. Want het is Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart. Maar 15 augustus noemen we ook halfoogst. Wat heeft het een nu met het ander te maken? En hoe komt het dat de boerenkermissen en dorpsfeesten zo welig tieren in deze periode? Onze collega’s van het Centrum voor Agrarische Geschiedenis stelden een korte historiek van halfoogst en de oogstfeesten samen.

• Wie goed luistert hoort al aan de benamingen dat er een link is tussen augustus en oogst. Die letterlijke verwantschap is te verklaren door het feit dat de meeste gewassen in augustus van het veld gehaald worden. Van de maandnaam werd dan de naam voor de binnengehaalde gewassen, de oogst, afgeleid. Augustus staat in de volksmond dan ook bekend als ‘oogstmaand’ of kortweg ‘oogst’.
• Halfoogst betekent dus letterlijk midden augustus. De 15de augustus was, en is nog steeds, de katholieke feestdag Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart. Iedereen had dus een dag vrij, waardoor die exacte datum het perfecte moment was om een feest te houden om het einde van de oogst te vieren. Tot op de dag van vandaag zijn er rond deze periode veel dorpsfeesten en kermissen die uit de halfoogstfeesten ontstaan zijn.
• Toch waren die eerste (half)oogstfeesten nog geen georganiseerde gebeurens. Ze gaan immers terug op de graanoogstfeesten die op elke boerderij individueel gevierd werden. Voor de meeste boeren was graan namelijk het belangrijkste gewas – je had ook wel aardappelen en vlas – en toen de laatste graanschoof werd binnen gehaald werd op de boerderij of op het veld samen met de werkers wat gedronken.
• Elke boer haalde natuurlijk niet op dezelfde dag zijn oogst binnen. Elke boerderij had immers haar eigen ritme, zodat het vieren op een exacte datum moeilijk was. Wel had iedereen ongeveer rond dezelfde periode gedaan, zodat het gedurende midden-augustus dik feest was in de cafés. Er was altijd wel iemand die de laatste halmen had geoogst en dus een rondje gaf.
• Veel gestructureerde halfoogstfeesten zijn er echter pas gekomen in de jaren 1970, toen er een grote nostalgische aandacht ontstond voor het boerenleven van vroeger, maar ook omdat men besefte dat door de moderne technieken het einde van de oogst gewoon voorbijging zonder dat dat nog werd gevierd. De graanoogst vond immers niet meer plaats op de boerderij en was een bijna solitair gebeuren geworden. Vandaag gebeurt het zelfs zelden dat de boer zelf oogst, maar wordt er een beroep gedaan op loonwerkers.
• Ook Germaanse en Keltische volkeren organiseerden grootschaalse oogst- en vruchtbaarheidsfeesten, met talloze rituelen om de goden te bedanken voor de vruchtbare grond en de opbrengst van het land. Onze halfoogstfeesten zijn hier absoluut geen afstammelingen van, al werd dat in de jaren 1950 wel eens beweerd door sommige volkskundigen. Hoogstwaarschijnlijk werd zo geprobeerd om aansluiting te vinden bij een rijk en mythisch verleden.