Gespot op het veld: suikerbieten
In het najaar is het niet alleen druk op de aardappel- en maïsvelden (lees Een dag in het spoor van: de aardappeloogst en Vraag van de maand: is dit een verwaarloosd maïsveld?). Ook op de bietenvelden wordt een tandje bijgestoken. Tussen september en eind november moeten alle suikerbieten uit de grond, om vervolgens vervoerd te worden naar de fabriek, waar ze verwerkt worden tot suiker.
Suikercampagne?
In september lanceert de Tiense suikerfabriek traditioneel haar suiker- of bietencampagne. Dat is geen promotiestunt voor de consumptie van suiker, maar de periode waarin alle suikerbieten geoogst worden en verwerkt tot suiker – de periode dus waarin de suikerfabriek in Tienen overuren maakt :). Sterker nog: de rest van het jaar ligt de fabriek stil. De campagne loopt van eind september tot half januari.
Van biet tot klontje
Suikerbieten worden ‘gekopt’ en gerooid met grote machines. Na de oogst worden ze zo snel mogelijk verwerkt, omdat hun suikergehalte snel afneemt. In de fabriek worden ze gewassen en in reepjes geraspt of gesneden, om vervolgens ondergedompeld te worden in warm water. Hierdoor lost de suiker in het bietenvlees op. Omdat de vloeistof die daarbij ontstaat behalve suiker ook onzuiverheden bevat, moet het eerst gezuiverd worden met kalk en koolzuurgas. Daarna wordt het sap ingedikt (ingekookt) om de suikerconcentratie te verhogen en ten slotte suikerkristallen te vormen. Die kristallen worden van de overgebleven stroop gescheiden in centrifuges, waarna het kook-en-scheidingsproces nog een aantal keer wordt herhaald. Afhankelijk van het aantal herhalingen en de eventuele ontkleuring van de tussenproducten, ontstaan suikers van verschillende kwaliteit.
Van veld tot fabriek
Gemiddeld hebben de fabrieken zes ton bieten nodig (zes!) voor de productie van één ton suiker. Dit omdat suikerbieten veel water bevatten. Door dit relatief lage rendement liggen de transportkosten erg hoog, wat verklaart dat suikerbieten alleen geteeld worden binnen aanvaardbare afstand van een suikerfabriek. In België is dat in de buurt van de ISCAL-fabriek in Fontenoy en de Tiense suikerfabriek in Tienen en Longchamps.
Beeld: bieten laden, Pieter Van Wilderode.
Voeder- of suikerbiet?
In Vlaanderen worden naast suikerbieten ook voederbieten geteeld. Die hebben een typerende oranjerode schil, terwijl suikerbieten een lichtgele schil hebben, en zijn ook veel dikker en zwaarder dan hun zoetere variant. Ze worden geserveerd aan koeien, paarden, schapen, geiten en ezels, ofwel in hun geheel ofwel versnipperd.
Voordat de teelt van maïs als voerdergewas was doorgebroken in Vlaanderen, vormden bieten samen met rapen het belangrijkste voederrantsoen. Toen in de jaren ’70 echter bleek dat maïs veel gemakkelijker te telen en te voederen was, verdween de voederbiet wat naar de achtergrond. Maar recent is het gewas terug in trek bij veehouders, onder meer omdat het nutritioneel interessanter is dan maïs en nu ook machinaal gerooid kan worden.
Belgische suiker op de wereldmarkt
Tot voor kort werd de Europese suikersector min of meer beschermd (gereguleerd) door de Europese Unie. Er golden hoge importheffingen op suiker van buiten Europa, productiequota per land en minimumprijzen voor bieten en suiker. Hierdoor maakten de bietentelers in ons land relatief stabiele winsten. Maar daar kwam een eind aan in 2006, toen de suikersector grondig hervormd werd. Doel van die hervorming was meer concurrentie en een gezondere markt met toegang voor rietsuikerproducenten. Dit heeft ertoe geleid dat het aantal hectare suikerbiet in Europa sterk is afgenomen (45% van de suikerfabrieken sloot de deuren en 140.000 bietenplanters hielden het voor bekeken), en Europa transformeerde van een suikerexporteur naar een -importeur. Er staat bovendien weer een hervorming op stapel. Vanaf 2017 zouden de Europese suikerquota afgeschaft worden, wat de suikersector helemaal moet dereguleren.
