Gespot op het veld: hennep

Als je tijdens de zomermaanden door het platteland rijdt, tref je mogelijks een veld met ‘verdachte planten’ aan. Planten met bladeren die erg lijken op Marihuana-bladeren. Meteen alarm slaan? Niet nodig! Want hoogstwaarschijnlijk (zoek naar een vergunning) gaat het om industriële hennep of kemp.

Wat is dat?

Industriële hennep of kemp is een hennepvariëteit die voor de productie van grondstoffen en niet van drugs gebruikt wordt. Het verschil zit ‘m in het THC-gehalte, de stof die zorgt voor de hallucinerende werking van marihuana. In de industriële variant is die stof nauwelijks aanwezig. Je moet bij wijze van spreken een heel veld oproken, om maar enig effect te voelen van die hoeveelheid THC. En dan nog zou je niet high worden, want in hennep zit nog een andere stof - CBD - die de werking van THC tegengaat. 

Geen drugs dus! Wel een interessante plant met heel veel toepassingen en gunstige milieu-eigenschappen. Tot in de 18de eeuw werd hennep in Europa trouwens veel geteeld en gebruikt. Voor het produceren van kledij, touwen, voeding en medicijnen. Aan het begin van de 20ste eeuw werd dat gebruik verdrongen door de concurrentie van goedkopere, geïmporteerde vezels zoals katoen en later ook door synthetische vezels zoals nylon. Ook de associatie met marihuana deed het voortbestaan van de teelt geen goed. Maar sinds enkele jaren is hennep in Europa opnieuw bezig aan een opmars:

• In de periode 2001-2008 telde Europa gemiddeld 8.000 hectare hennep
• In 2009 telde dat areaal 15.000 hectare, waarvan 11.000 hectare in Frankrijk
• België loopt wat achter op dat vlak: in 2011 telde het areaal 50 hectare

Beeld: informatiebord van de Vlaamse overheid, Mine Dalemans.

Beeld opening: Mine Dalemans.

Waarom wordt het geteeld?

Hennep is een interessante teelt om verschillende redenen:

• De teelt is milieuvriendelijk: hennep vraagt weinig input van nutriënten (meststoffen) en gewasbeschermingsmiddelen, heeft een gunstig effect op de structuur en samentelling van de bodem, moet niet geïrrigeerd worden en zorgt op een korte periode voor een grote CO2-opslag. 

• De verwerking is milieuvriendelijk: hennep moet bijvoorbeeld niet gebleekt worden voor de productie van papier en er komen geen toxische componenten vrij bij de verwerking in composiet.

• De toepassingen zijn veelzijdig: zowel de zaden als de vezels als de scheven (houtachtige delen van de stengel) als het stof dat vrijkomt bij de verwerking kunnen worden gebruikt:
  • Hennepvezel wordt gebruikt voor onder meer de productie van textiel, papier, isolatiemateriaal en composiet. Hennepvezel is sterker dan katoen, slijt minder, isoleert beter, neemt beter vocht op, kan niet aangetast worden door insecten of mijten en is biologisch afbreekbaar. Op de wereldmarkt bepaalt China echter de prijs van henneptextiel, en die is in Europa niet concurrentieel.De meest bekende toepassing van hennepvezel is de productie van papier, bijvoorbeeld bijbel-, sigarettenpapier en bankbiljetten. Houtvezels of -pulp zijn echter goedkoper en verdrukken de toepassing van hennepvezel in de papierindustrie grotendeels, al zijn hennepvezels wel sterker en moeten ze niet gebleekt worden (geen geelverkleuring). Korte hennepvezels (‘technische vezels’) worden dan weer gebruikt voor de productie van isolatiemateriaal, filtermateriaal, niet-geweven textiel en composieten (auto-industrie, muziekindustrie, …). Het grote voordeel van isolatiemateriaal op basis van hennep is natuurlijk dat hennep een natuurlijk en hernieuwbaar materiaal is met een lage milieudruk. Verder heeft het materiaal interessantere eigenschappen dan conventioneel isolatiemateriaal (luchtdoorlatend, vochtregulerend, …), maar is het ook duurder omdat de afzetmarkt kleiner is. In de auto-industrie worden hennepvezels gebruikt in composiet voor onder meer deurpanelen en dashboards. Het voordeel daarvan is dat hennepvezels lichter zijn dan bijvoorbeeld glasvezels, beter isoleren (ook tegen geluid), hernieuwbaar zijn en tijdens de verwerking minder energie verbruiken (5 tot 10 keer minder dan glasvezel) en minder CO2 uitstoten. Bovendien is het kostenplaatje in dit geval ook gunstiger dan dat van de synthetische variant (carbon- of glasvezels). 
  • Hennepscheven worden gebruikt als los gestort isolatiemateriaal, in constructieblokken, in kalkmengsels voor onder meer bepleistering, als stalstrooisel en als bodembekker. Opnieuw zijn de voordelen verbonden aan de hernieuwbaarheid en afbreekbaarheid van het materiaal, de kleine milieu-impact, het lichte gewicht, de goede isolatiewaarden en de vochtregulerende kenmerken. Bovendien kan je met kempkalk (kalkmengsels met kemp) goedkoper bouwen.
  • Hennepzaad wordt vooral in voeding en voeder gebruikt, in zijn geheel of geperst tot olie. De zaden en olie hebben een goede vetzuursamenstelling (omega-3 en -6) en een laag cholesterolgehalte. De zaden vormen bovendien een goede bron van proteïnen: evenwichtig en goed verteerbaar. Ongepelde zaden bevatten zelfs meer eiwit dan vlees. De olie op zijn beurt wordt verder nog gebruikt in verzorgingsproducten zoals zeep, zalf en shampoo.
  • Henneppoeder of -stof is het afval dat overblijft na de scheiding van de vezels, scheven en het zaad. Het wordt gebruikt als strooisellaag, als bodemverbeteraar en in pellets of briketten.
  • Ten slotte is de hennepplant geschikt als energiegewas – al is hennep duur in vergelijking met meerjarige gewassen zoals olifantengras – en kan de teelt gebruikt worden voor de biosanering van vervuilde gronden. Hennep kan immers zonder verlies van rendement groeien op dergelijke bodems en tegelijkertijd zware metalen opnemen. 

• De teelt is gemakkelijk en arbeidsextensief: hennep groeit snel, waardoor onkruid nauwelijks kansen krijgt en er dus niet aan onkruidbestrijding moet worden gedaan. Hennep is ook niet gevoelig aan ziekten en plagen, waardoor het gewas niet moet worden behandeld met gewasbeschermingsmiddelen. Het gewas vraagt weinig bemesting, en kan ten slotte op zowat elk type bodem geteeld worden. Zelfs op schrale of droge grond kan een hoge opbrengst gehaald worden.

• Hennep gedijt uitstekend in een gematigd klimaat zoals het onze.

• Hennep is een interessant rotatiegewas: het diepe, fijne wortelstel heeft een gunstig effect op de bodemstructuur. Bovendien laat het gewas een verhoogd koolstofgehalte achter in de bodem, wat vooral de volgteelt van bieten en wintergraan ten goede komt.

Beeld: Mine Dalemans.

Doorbraak?

Het ontbreekt België nog aan een verwerkende industrie en ook de afzetmogelijkheden zijn vooralsnog beperkt. Er zijn alleen enkele kleinere initiatieven van telers die hun eigen afzet en verwerking organiseren . De industrie twijfelt, onder meer door de concurrentie van andere natuurlijke, goedkopere vezels en het gebrek aan de juiste infrastructuur, ervaring en kennis voor verwerking. Maar de mogelijkheden en knelpunten worden onderzocht. Wordt vervolgd...

Vlaamse hennepweek

Van 14 tot 22 september 2013 vindt in Vlaanderen de tweede hennepweek plaats. Tijdens die week kan je zelf een hennepveld bezoeken, een kemphuis van dichtbij bekijken, leren bouwen met kempkalk enzovoort. Meer informatie op www.wervel.be en www.kannabis.be.

Beeld: Mine Dalemans.

Meer info: www.inagro.be, www.wervel.be, www.kannabis.be

In de reeks ’Gespot op het veld’ geeft Veldverkenners toelichting bij wat er groeit en bloeit op het Vlaamse platteland.