Weet wat je drinkt: welke melk is goed voor elk?

Beeld: Jessica Lucia

Melk is goed voor elk! Maar welke melk? In de winkel zie je bijna uitsluitend die van de koe, maar ook geiten, schapen, paarden en zelfs buffels leveren melk die perfect door mensen kan gedronken worden. Waarin zit dan precies het verschil, en waarom vind je die alternatieven niet terug in de supermarkt? Veldverkenners zocht het voor jou uit.

Vetten, suikers en eiwitten

Aangezien (moeder)melk voor alle zoogdieren het eerste voedingsmiddel is dat ze krijgen, ligt het voor de hand dat melk heel wat essentiële voedingsstoffen bevat. Vooral vetten zijn in hoge mate aanwezig, samen met eiwitten en melksuikers. Die laatste worden lactose genoemd.

Eigenlijk zijn enkel jonge zoogdieren en dus ook baby’s in staat om lactose om te zetten en op te nemen in het bloed omdat zij wel nog het enzym lactase aanmaken. Bij het ouder worden neemt het vermogen om dit enzym aan te maken af. Hierdoor is het merendeel van de volwassen bevolking lactose-intolerant. Enkel West-Europa, Noord- en Midden Afrika en Noord Amerika vormen hierop een uitzondering, omdat hier van oudsher volkeren leefden die wel een heel leven lang melk dronken.

Daarnaast is melk ook een bron van mineralen zoals calcium en magnesium, maar ook van vitaminen zoals B2 en B12. Afhankelijk van welk dier de melk produceert verschilt de samenstelling lichtjes, en dus ook de voedingswaarde. We zetten hieronder voor jou enkele verschillen en weetjes op een rij:

Grootste producent

• De belangrijkste reden dat vooral melk van koeien in de winkelschappen staat, is dat een koe grotere hoeveelheden melk produceert dan een ander dier. Per dag levert zij namelijk gemiddeld 25 liter en zij blijft zo’n 300 dagen melk geven. Daarna wordt ze zo snel mogelijk weer bevrucht.
   
• Vroeger kreeg een koe een feestje als zij meer dan 100.000 liter melk produceerde. Door selectief te kweken, heeft men de melkproductie vandaag echter zo kunnen optrekken dat dit geen uitzondering meer vormt.
   
• Na de kalving wordt het jong vrijwel onmiddellijk bij de moeder weggehaald en opgevoed met poedermelk. Zo verliest de boer geen melk die hij kan verkopen. Het kalf krijgt wel met een nepspeen nog drie dagen lang moedermelk gevoed. Die eerste moedermelk, of biest, heeft immers een andere samenstelling met nog meer voedingsstoffen die het kalf nodig heeft.
   
• Naast lactose-intolerant kan je ook allergisch zijn aan de eiwitten in koemelk. Koemelkallergie komt vooral voor bij baby’s, en verdwijnt vaak vanaf de leeftijd van twee jaar. Omdat kinderen met een koemelkallergie ook vaak allergisch reageren op melk van andere diersoorten of sojadranken, is het geven van moedermelk of aangepaste zuigelingenvoeding de beste optie. Sowieso is dierlijke melk niet gezond voor baby's tot 18 maanden. Hun nieren en spijsvertering kunnen de hoge mineralen- en eiwitgehaltes immers nog niet verwerken.

Geitjesijs

• Hoewel een geit slechts 3 liter melk per dag geeft, kan zij net als een koe ook ongeveer 300 dagen melk geven zodat zij per jaar toch een kleine 1.000 liter melk geeft.
   
• Geitenmelk is ongeveer even vet als koemelk, maar de vetzuren hebben een andere samenstelling. Zo zijn de vetzuurmoleculen in geitenmelk kleiner, en dus lichter verteerbaar, en bevat geitenmelk meer vetzuren met een middellange keten. Die worden sneller verbrand waardoor ze minder worden opgeslagen als lichaamsvet. Daarbovenop bevat geitenmelk vier keer zoveel vitamine A, dubbel zoveel mineralen en minder zout.
   

Beeld: VILT

• De smaak van geitenmelk is veel sterker dan van koemelk, zodat niet iedereen liefhebber is. Toch wordt de melk gebruikt in redelijk wat zuivelproducten zoals yoghurt, kwark of kaas. Wie in de buurt van Gooik is kan zelfs eens binnenspringen bij kwekerij Geitjesweelde en er proeven van een ijsje van geitenmelk of een mekkertaartje.
   
• In de Europese industrie blijft geitenmelk weliswaar ondergeschikt aan koemelk, toch wordt wereldwijd meer geitenmelk gedronken. Vooral in Aziatische landen is geitenmelk van oudsher veel populairder dan koemelk.

Bekend van de kaas

• Hoewel schapenmelk op zich niet zo makkelijk te vinden is, kan je in elke supermarkt wel kaas vinden op basis van de romige melk die ongeveer de helft zo vet is als koemelk. De Griekse Feta is waarschijnlijk de bekendste, maar ook Italië heeft zijn Pecorino en Spanje verwerkt traditioneel schapenmelk in Manchego.
   
• Hetzelfde geldt voor buffelmelk. De vette melk is niet zo verkrijgbaar, maar de kaas die ervan gemaakt wordt vind je werkelijk overal: mozzarella. Hoewel die ook vaak met koeienmelk gemaakt wordt, kiest de liefhebber van authenticiteit en smaak voor de variant “di buffalo”. Buffelmelk bevat namelijk dubbel zoveel vet als koeienmelk, zodat de smaak rijker en de structuur voller is.

Beeld: Basil & Tracy Brooks

Heilzame melk?

• In Aziatische landen mag geitenmelk dan wel de standaardmelk zijn, in Centraal Azië - Mongolië en Kazachstan - is paardenmelk zeker even populair. Zij het dan wel in de gefermenteerde, licht alcoholische variant arak of koemis. Soms wordt er door destillatie ook een sterkere drank van gemaakt, die araca heet.
   
• Paardenmelk bevat minder eiwitten en meer lactose dan koemelk, en leunt daardoor eigenlijk dichter aan bij menselijke moedermelk. Toch is ook zij niet zo geschikt om aan jonge kinderen te geven omdat haar vetgehalte niet hoog genoeg is waardoor ze dus niet genoeg energie bevat voor opgroeiende baby’tjes.
   
• Qua smaak is ze zoeter dan koemelk, maar wel wat waterachtig door het lage vetgehalte. Paardenmelk wordt echter niet zozeer gedronken voor de smaak, maar wel om gezondheidsredenen. Zo zou paardenmelk helpen bij onder andere darmklachten, huidproblemen zoals eczeem of psoriasis, hoge cholesterol en vermoeidheid. Voorlopig zijn die heilzame effecten echter niet wetenschappelijk bewezen.
   
• Wie het toch wil proberen kan wel eens een kuur volgen waarbij je elke dag een kwart liter paardenmelk drinkt. De melk wordt dan per dagelijkse portie verpakt en ingevroren. Zo blijft de melk goed, want paardenmelk wordt rauw gedronken. Om die reden moet men misschien toch oppassen met de leuze ‘baat het niet, dan schaadt het niet’. Rauwe melk bevat immers nog bacteriën die door pasteurisatie of koken onschadelijk gemaakt zouden worden.
   
• Als je enkel huidproblemen wil verhelpen, kan je wel altijd heil zoeken in cosmetica op basis van paardenmelk. Bij paardenmelkerij De Beck in Mechelen vind je een heel gamma, van dagcrème tot voetcrème en shampoo. Bovendien kan je ook het bedrijf bezoeken en een rondleiding krijgen.

En jij? Hou je het bij een tas koemelk of probeer je morgen wat nieuws?