@livewireStyle
header.home link

Wat schaft de pot in 2030: aquaponie of aquacultuur

Aqua watte? Aquaponie. Ja, tot voor kort ook nooit van gehoord. Maar de term is moeilijker dan het principe: je combineert de teelt van vissen met die van groenten in een gesloten watersysteem, waarbij de vissen voedingsstoffen (uitwerpselen) leveren voor de planten en de planten in ruil het water filteren voor de vissen.
1 september 2015  – Laatste update 4 april 2020 16:22
Lees meer over:
Beeld: AndreasF. – photocase.com

Om de wereldwijde consumptie en productie van dierlijke eiwitten en hun bijbehorende ecologische voetafdruk in de toekomst binnen de perken te houden, wordt volop gezocht naar alternatieven. Flexitarisme is een term die in die context vaak valt: het afwisselen tussen vlees, vis en vegetarische alternatieven. Nog steeds vlees dus, maar niet de hele dag, elke dag. Een praktijk die stilaan ingeburgerd raakt.

Maar in de zoektocht naar antwoorden op de toekomstige voedseluitdagingen, wordt nog met andere, meer mysterieuze concepten gegoocheld. Krijgen we binnenkort vissen uit aquacultuur, proefbuishamburgers, algen, insecten en nog zottere dingen op ons bord? In de reeks ‘Wat schaft de pot in 2030?’ bespreken we telkens zo’n nieuw voedselproduct of -systeem. Vandaag: aquaponie of aquacultuur.

 

Vissen + groenten

Aqua watte? Aquaponie. Ja, tot voor kort ook nooit van gehoord. Maar de term is moeilijker dan het principe: je combineert de teelt van vissen met die van groenten in een gesloten watersysteem, waarbij de vissen voedingsstoffen (uitwerpselen) leveren voor de planten en de planten in ruil het water filteren voor de vissen. En het goede nieuws is: het is zowel toepasbaar op grote schaal in professionele tuinbouwbedrijven als op kleine schaal in héél kleine tuintjes of zelfs op de vensterbank. Het kleinste aquaponie-tuintje dat de Vlaamse installateur en expert Valentijn Schepens van Vash Aquaponics al heeft gemaakt, bestond uit de zak van zo’n wijnvatje dat je in de supermarkt kan kopen. Er groeiden wat kruiden op en 2 goudvissen in de zak. In ieder geval: het kan heel laagdrempelig zijn. Valentijn noemt aquaponie zelf "lui tuinieren": het enige wat je moet doen, is zorgen dat je vissen eten hebben en af en toe het waterpeil aanvullen. En natuurlijk groenten oogsten wanneer de tijd rijp is. Klinkt goed, toch? Absoluut! Daarom, een woordje uitleg:

 

aquaponie1-agribex-tris.png

Gesloten (water)kringloop

Bij aquaponie draait alles om de symbiose tussen vis- en groententeelt. Hydrocultuur wordt er gecombineerd met aquacultuur in een gesloten watersysteem. De vissen leveren de nodige meststoffen voor de planten en die planten zuiveren op hun beurt het water voor de vissen, gewoon door zich te voeden. Daarbij komen ook nog wat goedaardige bacteriën kijken, die de amoniak in de uitwerpselen van de vissen omzetten in nitraat, wat de planten nodig hebben om te groeien. Maar meer is er in feite niet aan (behalve dan het feit dat zo’n mini ecosysteem bijzonder gevoelig is en de minste afwijking het kan verstoren). Het principe is trouwens helemaal niet nieuw. Duizend jaar geleden deden de Azteken al aan een soort van aquaponie avant la lettre: ze kweekten planten op drijvende vlotten, waarbij de wortels tot in het water onder de vlotten doordrongen. Dit was hun manier van overleven, want de Azteken waren nomaden die geen eigen grond bezaten om groenten te kweken.

 

Grondloos en ruimte-efficiënt

Zoals gezegd kan aquaponie ook door particulieren in de tuin of zelfs in huis toegepast worden. Het systeem is trouwens uitermate geschikt voor integratie in een stedelijke omgeving, gezien er geen grond aan te pas komt (de groenten worden gekweekt op korrels of lava = hydrocultuur) en de vissen en groenten boven elkaar kunnen worden gekweekt. Het is dus uitermate ruimte-efficiënt. Ook voeder-efficiënt: voor 1 kilogram vis heb je maar 1,2 kilogram visvoeder nodig. En met 1 kilogram vis (en bijbehorende uitwerpselen = voedingsstoffen) produceer je gemakkelijk 10 kilogram groenten. Een serre van 2 op 5 meter, met een visvijver van ongeveer 1.200 liter en vier groentebakken met een volume van elk 200 liter, zou zo al volstaan om een gezin van vier te voeden (!). Een voorbeeld van zo’n serre is te bewonderen op de binnenkoer van het bedrijventerrein Village Partenaire in Sint-Gilllis. Meer info vind je op www.aquaponiris.be.

 

aquaponiris-serre-tris.png

Beeld: pilootinstallatie Aquaponiris

 

Maatschappelijk nut

Behalve voedselproductie, wordt aquaponie in de stad een aantal maatschappelijke functies toegewezen. Zo kan een serre of tuintje werkgelegenheid creëren en zorgen voor sociale cohesie (een gemeenschappelijke hobby voor buurtbewoners) en nieuwe, groene ruimten. Bovendien heeft aquaponie een kleine ecologische voetafdruk: er wordt geen grond gebruikt, niet veel water (het wordt hergebruikt) en geen chemische middelen. Dat laatste mag niet, omdat de chemie van het water en het ecosysteem niet mogen worden verstoort. Door de lokale verankering (mits gebruikt als vorm van stadslandbouw) wordt daarenboven de CO2-uitstoot verbonden aan transport en opslag sterk beperkt, en ook overbevissing of overbemesting vormen bij aquaponie geen probleem.

 

Zelf aan de slag

"Het enige wat je nodig hebt om aan aquaponie te doen, is een goede pomp", zegt Valentijn. Maar die stelling is wat kort door de bocht, want afhankelijk van de schaal waarop je wil werken heb je natuurlijk ook een aquarium nodig, plantenbakken, substraatmateriaal, een luchtpomp, eventueel leidingbuizen en vissen en planten. Wat hij eigenlijk bedoelt is dit: het enige waar je niet op mag besparen, is een goede pomp. Want als daar iets mis mee loopt, riskeer je dat je vissen sterven en het mini-ecosysteem verstoort raakt. Maar wat de plantenbakken en het aquarium betreft, kan je allerlei recuperatiemateriaal gebruiken of creatieve oplossingen bedenken. 

Je kan je tuintje aanleggen buiten of in een serre. Valentijn raadt het werken met een serre evenwel af, omdat de meeste vissoorten niet tegen warme temperaturen kunnen. Alleen karper is in dat geval een goede keuze. Wat die keuze van vissoort betreft, laat je je sowieso beter adviseren. Verschillende soorten zijn mogelijk - goudvis, baars, karper, forel,… - maar de ene soort is al beter geschikt in een bepaalde situatie dan de andere. Ook de keuze aan mogelijke groenten is ruim: sla, komkommer, tomaat, boontjes,… Maar ga opnieuw niet onbezonnen tewerk: de hoeveelheid vis in verhouding tot de hoeveelheid groenten moet berekend worden, en dat laat je alweer best over aan een expert.

 

aquaponie2-agribex-tris.png

Beeld: scholenwedstrijd Agribex 2015

 

Omegabaars

Tot slot nog een voorbeeld van aquaponie in ons land op grote schaal. In glastuinbouwzone Stokstorm te Deinze wordt Omegabaars geteeld naast een tomatenbedrijf. Het water waarin de vissen gekweekt worden, wordt naar dat tomatenbedrijf gepompt - maar het keert niet terug. In die zin is het een halve vorm van aquaponie: het systeem is niet helemaal gesloten. Dit kon omwille van allerlei praktische en juridische obstakels voorlopig niet. Maar in het buitenland, meer bepaald in Australië, Azië en Amerika wordt aquaponie op grote schaal al jaren toegepast.

Meer info over het Belgische project vind je op www.omegabaars.be.  

 

Een leuk filmpje over aquacultuur kan je hieronder bekijken, met dank aan de collega's van VILT TeeVee.

Gerelateerde artikels