Slim gezien: greppels tegen droogte en erosie

Beeld: Jeroen Watté voor Wervel (2014)

Puffen! Ook voor de plantjes in je tuin en de gewassen op de velden. Hier en daar ontstaan twijfels: komt het nog goed met de oogst dit jaar? Vorig jaar was het probleem het omgekeerde: toen verzopen de jonge plantjes op de akkers door de hevige regenval in mei en juni. Helaas worden deze extreme weersomstandigheden (lange perioden van droogte én hevige regenval) als gevolg van de klimaatverandering eerder norm dan uitzondering.

Verschillende onderzoekers en ook landbouwers zoeken daarom naar antwoorden. Niet alleen op de vraag ‘hoe kunnen we de klimaatopwarming een halt toe roepen?’ maar ook op de vraag ‘hoe kunnen we ons aan het veranderende klimaat aanpassen?’. Bioboer Rik Delhaye heeft op dat vlak een interessant experiment op zijn boerderij lopen. Hij legde greppels en bermen aan om enerzijds erosie te voorkomen en anderzijds de waterberging op zijn velden te verbeteren. Een woordje uitleg.

Beeld: Bert Reubens (ILVO 2015)

Greppel + berm + boom

Rik heeft twee velden op de heuvelflank van de Rodeberg in Westouter. Velden die normaal veel last hebben van erosie bij regenval: het water krijgt niet de kans om in de bodem te dringen, spoelt naar beneden en sleurt bodemdeeltjes en nutriënten mee naar beneden. De gevolgen zijn gekend: bodemverdroging en -verarming, modder en overstromingen.

Om deze problemen aan te pakken, besloot Rik enkele jaren geleden om greppels en bermen aan te leggen, loodrecht op de heuvelhelling. Op de bermen heeft hij bovendien bomen (onder meer appel, peer, pruim, kers, zwarte els, lijsterbes, boskers en verschillende variëteiten van resistente olm) en enkele gewassen geplant. Er passen kruiden op, groenten, bessen en ander kleinfruit, eiwitgewassen, enzovoort.

De greppel-bermstructuur die zo ontstaat, heeft meerdere voordelen:

• Bij hevige regenval wordt het water tegengehouden door de greppel (‘contourgreppel’), waardoor het de kans krijgt om in de bodem te infiltreren en het grondwater op peil te brengen. Erosie en verdroging worden hierdoor vermeden – twee belangrijke voordelen, want extreme regenval en tegelijkertijd langdurige droogte zijn twee gevolgen van de klimaatverandering in onze regio.
   
• De infiltratie zal bovendien vlotter verlopen dankzij de bomen op de bermen, want hun wortelstelsel bevordert de doorsijpeling. Omgekeerd zullen ook de bomen beter groeien, omwille van de goede drainage in de berm en de grote beschikbaarheid van nutriënten in de greppel.
   
• De boomwortels pompen trouwens water naar boven, waardoor ook de andere gewassen op de berm en zelfs ernaast meer water ter beschikking krijgen. Dit effect kan je ‘landschapshydratatie’ noemen. Planten zijn hierdoor beter bestand tegen lange periodes van droogte – opnieuw een belangrijk voordeel gezien de klimaatverandering.
   
• Na enkele jaren zou de waterberging van de bodem zo zijn toegenomen, dat in de greppels (permanente) poelen en vijvers kunnen worden aangelegd. Het zou zelfs mogelijk zijn om er aan aquacultuur te doen, waardoor naast hout, fruit, groenten of kruiden op de bermen en vlees of melk op het graasland tussen de bermen ook vis op hetzelfde perceel kan worden geproduceerd.
   

Het ‘probleem’ water op een hellende vlakte wordt met andere woorden omgebogen tot iets positiefs – het wordt een hulpbron en een grondstof. In plaats van minder levert het bovendien potentieel méér productie op, of toch zeker een meer diverse productie (+ hout, fruit, groenten en kruiden op de bermen en eventueel zelfs vis in de greppels). Voor Rik is dit een vorm van differentiatie. Het biedt hem een extra inkomen, omdat hij de oogst van zijn bomen en planten op de berm kan verkopen in de korte keten.

Beeld: Bert Reubens (ILVO 2015)

"Niet meer beregenen"

“Het idee om greppels en bermen aan te leggen op hellende percelen is niet nieuw”, vertelt hij. “Maar het idee om dit te combineren met agroforestry (bomen op de bermen) en permacultuur (andere gewassen op de bermen) is dat wel. Het is een experiment en het staat nog niet helemaal op punt. Moest ik het vandaag opnieuw aanleggen, ik zou het al anders doen. Maar de resultaten zijn veelbelovend: de gewassen op het veld floreren onder deze tropische temperaturen. Alles is mooi groen, en ik hoef niet te beregenen. Vroeger moest ik dat wel doen, bijvoorbeeld voor de opkomst van jonge wortelen. Nu is dat niet meer nodig omdat het water van de hele winter opgeslagen zit in de diepste lagen van mijn bodem. Dankzij de leemgrond hier kunnen de planten daar gemakkelijk met hun wortels aan”, getuigt de bioboer aan de telefoon en in deze bedrijfsreportage. 

Meer info over dit greppel-bermsysteem, evenals wat technische info over de aanleg ervan, vind je in dit artikel van Wervel, de Werkgroep voor Rechtvaardige en Verantwoorde Landbouw. Meer info over de klimaatverandering vind je in ons boekje 'Klimaat' of in deze reeks artikelen: 'Klimaatverandering: alles op een rij'.