Over biggen, zeugen en (te weinig) tepels

Soms zijn dingen zo vanzelfsprekend dat je er niet meer over nadenkt. ‘Zoogdieren hebben tepels’ is zo'n evidentie. Maar waar staan die tepels, hoeveel mondjes moeten ze voeden en zijn het er wel genoeg? Een onderwerp dat de laatste jaren steeds belangrijker wordt in de kraamstallen van varkensbedrijven.

Van voor naar achter

Je hebt er misschien nog niet bij stilgestaan, maar wij mensen zijn vrij uniek in de manier waarop we onze baby’s voeden. Ze drinken immers ‘tussen de voorpoten’ – om het even cru te stellen – terwijl de melkklieren zich bij de meeste zoogdieren tussen de achterpoten bevinden. Schapen, koeien, paarden,… Achteraan lijkt the place to be. En toch is de mens niet helemaal origineel. Ook vleermuizen en olifanten zogen hun kleintjes vooraan. Bij varkens, honden en katten zijn de tepels dan weer verdeeld over de hele lengte van de buik.

De natuur heeft er voor gezorgd dat er bijna altijd een paar tepels ‘op overschot’ zijn. Moest er een kleintje extra geboren worden, je weet maar nooit. Twee of vier tepels komen het vaakst voor, en beide gevallen zijn mogelijk bij de mens (vier tepels zijn uiteraard vrij zeldzaam, maar niet ondenkbaar). Een paard krijgt gemiddeld één veulen per zwangerschap en heeft twee tepels, net als de kameel, ezel, olifant, dolfijn,… En toch heeft de koe er vier, terwijl het ook gemiddeld maar één kalf per worp op de wereld zet. De logica gaat dus niet in alle gevallen op.

Mag het iets meer zijn?

Het varken is gezegend met een gemiddelde van zo’n 10 biggen per worp en heeft tussen de 10 en 12 tepels. Of dat is tenminste hoe het er dertig jaar geleden aan toe ging. Vandaag worden er per zeug tussen de 15 en 18 levende biggen geboren. Dat is een gevolg van een jarenlange selectie van zeugen die standaard veel biggen geven, in plaats van enkel te selecteren op varkens die veel vlees produceren. Meer biggen per zeug dus, om tegengewicht te kunnen bieden aan de kelderende prijzen op de markt. Helaas is het aantal tepels en de melkproductie van de zeugen niet meegegroeid met het aantal biggen. En dat resulteert in problemen voor varkenshouders zoals Bart Vergote: “Een big die geen biestmelk krijgt, wordt meestal geen 10 dagen oud. Als er te weinig tepels zijn of de zeug niet genoeg melk geeft, moeten we enkele biggen met de fles bijvoederen. Maar dat is niet optimaal voor de gezondheid van de big en het kost ons veel tijd en geld.”

En dus ging de sector op zoek naar een oplossing. Een oplossing die wel eens zou kunnen liggen bij het kweken van zeugen met extra tepels. Een zeug met 16 tepels wordt nu bijvoorbeeld gekruist met een beer (mannelijk varken) met rudimentaire (niet werkende) tepels. Dat levert met een beetje geluk kleintjes op die zo'n 16 tot 20 tepels tellen. Maar geven die tepels dan meer melk? Neen, een zeug met 20 tepels geeft nog steeds dezelfde hoeveelheid melk als een zeug met 10 tepels. Om ook hier een oplossing voor te vinden, werken kwekers soms met zoogshiften (de biggen worden in twee shiften gevoed) of met een systeem van zoogmoeders (biggen verplaatsen naar een zeug die minder kleintjes te voeden heeft). Klinkt gek, maar in sommige humane culturen worden soortgelijke systemen toegepast.  

Hoeveel tepels er maximaal op een zeug kunnen? “Dat is de grote vraag”, aldus Bart. "Als de tepels te dicht bij elkaar komen te liggen, hebben de biggen niet voldoende plaats meer om samen te drinken. Ideaal zou zijn dat de zeug een halve meter langer wordt, maar dat lijkt me minder evident”, lacht Bart.

Wist je datjes:

• Elk biggetje heeft zijn eigen tepel bij de moeder. De sterkere biggen claimen de beste spenen, dus degenen die het meeste melk geven. Dat zijn de spenen die het dichtst bij de kop van de zeug zitten.
   
• Je vindt geen varkensmelk op onze ontbijttafel omdat varkens – in tegenstelling tot koeien – hun melk niet kunnen opslaan. 
   
• Een big kan ongeveer 30 seconden melk drinken aan een stuk door. Daarna stimuleert ze de uier door hem een tijdje te masseren met haar snuit en kan ze verder drinken.