In het spoor van: de tarweoogst

Tarweoogst, nu al? Ja, de tarwe is dit jaar ongeveer twee weken vroeger dan normaal oogstrijp. We moesten ons bij Veldverkenners dan ook haasten om de oogst eens ‘live’ te gaan bekijken. Daarom trokken we op een zwoele zomeravond eind juli nog snel het veld in. We klommen mee op de maaidorser en vuurden onze vragen af op Pieter, de gastboer van dienst. Uiteraard waren we zoals altijd gewapend met een fototoestel om jullie van een uitgebreid fotoverslag te voorzien.

Stipte droogstoppels

Voor het oogsten van graan is de timing cruciaal. Belangrijk is uiteraard dat het graan voldoende rijp is. Dat betekent dat de korrels en het stro droog genoeg zijn. Een gedorste graankorrel mag idealiter niet meer dan 16 procent vocht bevatten, anders moet hij na de oogst nog extra gedroogd worden. Wordt dat niet gedaan, dan bestaat de kans dat de korrels gaan kiemen en slecht worden. Dat drogen leidt wel tot een extra kost voor de boer en dat vermijdt hij liever. Rijpe tarwe kan je herkennen aan de harde korrels en de uitgedroogde aren die lichtjes hun kop laten hangen.

Beeld: rijpe tarwe

Omdat tarwe droog moet zijn, is het belangrijk dat het de periode voor de oogst warm en droog weer is. Door de band genomen – in België weet je nooit – krijgen we zo’n weer rond eind juli – begin augustus, waardoor er meestal vanaf half augustus geoogst wordt. Door een natte junimaand werd dit jaar even gevreesd voor een late oogst, waardoor de kwaliteit van het graan achteruit kan gaan. Het mooie weer van juli heeft echter voor een inhaalbeweging gezorgd zodat het graan zelfs 2 tot 3 weken vroeger geoogst kan worden.

Helaas ligt het niet altijd in de handen van de telers zelf of ze kunnen oogsten op het juiste moment. Veel hangt af van de weersomstandigheden, en dat zorgt wel eens voor bange momenten en moeilijke beslissingen. Als de tarwe rijp is, maar het begint plots te regenen kan men immers niet oogsten omdat het graan dan opnieuw te nat is. Men moet dan wachten op een drogere periode. Blijft de regen echter aanhouden, dan kan het gebeuren dat de graanhalmen gaan vallen (zie foto hieronder) of dat de korrels in de aren beginnen kiemen waardoor de kwaliteit van het graan sterk achteruit gaat. Als er regen voorspeld is, kan men ook oogsten voor de nattigheid naar beneden valt, maar dan bestaat de kans dat het graan nog niet voldoende rijp is. Kiezen is dus altijd een beetje verliezen…

Beeld: neergeslagen graan

Eens de tarwe rijp is en het droog weer is, mag men dus niet aarzelen. Men wil het graan dan zo snel mogelijk binnenhalen. Als je in deze periode even rondom je kijkt in de velden, is de kans héél groot dat je een maaidorser in het veld spot. Soms zelfs nog laat op de avond, als het al donker is. Dat komt omdat men meestal maar rond de middag begint te oogsten. ’s Ochtends is het graan immers nog nat van de dauw. En ja, ondertussen weten we al waarom dat een probleem is ;-).

1 machine maakt licht werk

Aangezien de optimale oogstperiode voor tarwe zeer kort is, is efficiëntie geen overbodige luxe. In vroegere tijden betekende dit dat men heel wat werkvolk nodig had. Het graan moest eerst met de hand gemaaid worden, waarna men met dorsvlegels de graankorrels uit de aren klopte om tot slot de korrels te scheiden van het kaf, dit zijn de oneetbare vliesje die rond de korrel zitten. Hiervoor gooide men korrels met nog kaf ertussen in de lucht, waardoor de wind het lichte kaf van tussen de zwaardere korrels blies die men opnieuw opving in een wan, een platte rieten mand.

Beeld: graankorrels met kaf tussen, graankorrels waar het kaf van tussen geblazen is

Vandaag wordt dit hele proces uitgevoerd door één machine: de maaidorser, die daarom soms ook wel eens combine wordt genoemd. De maaidorser is een indrukwekkende machine met vooraan een imposante cilinder met haken aan, de haspel, die helpt het graan recht te houden of omgevallen graan op te pikken. Op die manier kunnen scherpe messen de halmen (stengels) een goede tien centimeter boven de grond maaien. Het graan valt dan op een maaiblad en wordt door een vijzel boven de messen binnengetrokken naar de dorstrommel.

Beeld: maaidorser

In de dorstrommel worden de korrels dan uit de aren geklopt, terwijlde lange halmen via een schudsysteem achteraan uit de machine worden geworpen. Zij blijven in rijen op het veld liggen om te drogen tot stro dat gebruikt wordt voor de dieren.

Beeld: stro dat uit de maaidorser valt

De gedorste korrels vallen samen met het kaf en de lege aren naar beneden. Alles komt terecht op een eerste zeef. Een ventilator die lucht blaast, zorgt er net als de wind voor dat enkel de zware delen door de zeef vallen. Hierdoor blijven het kaf en de lege aren op de zeef liggen. Dit ‘afval’ wordt door de lucht van de ventilator naar buiten gewaaid zodat het samen met het stro terug op het veld terecht komt.

Beeld: kaf en lege halmen die terug op het veld terecht komen

Bij dat afval kunnen soms wel wat aren met nog korrels in zitten. “Tja, dat beetje verlies kan je zelfs met de meest moderne machines niet helemaal vermijden” zegt Pieter. “Al kan je wel trager rijden en de afstelling van de ventilator beter regelen om dat tot een minimum te beperken”. Het is maar één van de zaken die gecontroleerd en geregeld kunnen worden vanuit de cabine met het toch wel ingewikkelde bedieningspaneel.

Beeld: bedieningspaneel

Wat wel door de eerste zeef valt, komt dan terecht op een tweede zeef waar enkel de volledig schone korrels doorvallen. Onvolledig gedorste aren of korrels met het kaf er nog aan vast, blijven liggen en worden opnieuw naar de dorstrommel gevoerd. De schone korrels worden naar de opslagtank gestuwd waar ze met veel gekletter en stof in terecht komen. Het dors- en scheidingsproces speelt zich helaas af achter een metalen plaat, dus daar kon deze veldverkenner geen foto van bemachtigen.

Beeld: schone korrels worden in de opslagtank gestuwd

Een maaidorser is best wel een imposante machine, en het hoeft niet te verwonderen dat ze ook wel een smak geld kost. Bovendien wordt ze maar enkele dagen op het jaar gebruikt. Daarom hebben maar weinig boeren hun eigen exemplaar, en doen de meesten een beroep op loonwerkers die wel hun eigen machines kopen en in opdracht van de boeren in de buurt werken. Pieter heeft wél een eigen machine. “Het graan oogsten dat je zelf hebt gezaaid en hebt zien groeien, is voor mij één van de leukste taken. Dat geef ik niet uit handen” lacht hij.

Beeld: vlnr: rijpe tarwe, stro en stoppels

Overladen

Het begint ondertussen flink te schemeren, en de opslagruimte van de maaidorser raakt aardig vol. Tijd om het graan over te laden op een kar, om het naar de graanhandelaar of stockageplaats te voeren. Van daaruit wordt het dan naar een veevoederbedrijf gebracht. De meeste tarwe die hier gezaaid wordt, is immers bedoeld om aan de dieren te geven. Al zetten sommige boeren ook baktarwe. Die gaat naar bloemmolens waar ze vermalen wordt tot bloem, die op haar beurt gebruikt wordt door de voedingsindustrie.

Ook het overladen van het graan van de maaidorser naar de kar gebeurt automatisch. De dorser hoeft hier zelfs niet voor te stoppen. De tractor met kar rijdt gewoon broederlijk naast de machine en via een lange buis wordt het graan op de kar gestort, wat wel een leuk beeld oplevert.

Beelden: overladen van graan

Loon naar werk?

Omdat alles gemechaniseerd is, kruipen er weinig manuren in de tarweoogst. Het relatief lichte werk gaat snel vooruit, en op een klein uurtje is een perceel van 1 hectare volledig onder handen genomen. De tijd nodig om een oogst binnen te halen, hangt echter sterk af van de grootte van de percelen. Hoe kleiner het perceel, hoe langer je in verhouding tot de opbrengst bezig bent, omdat je langer moet manoeuvreren langs de kanten en hoeken.

Beeld: manoeuvreren langs de kanten en hoeken

Een hectare grond brengt zo’n 8 tot 10 ton graan op. Gerekend dat de graanprijs dit jaar rond de 160 euro per ton ligt, brengt dat uurtje werk dus zo’n kleine 1600 euro op. Dat lijkt goed verdiend, maar van dat bedrag moeten uiteraard nog de kosten afgetrokken worden: zaaien en bemesten vragen al heel wat geld, er moet een vergoeding voor de grond betaald worden en de dure maaidorser heeft ook brandstof nodig.

Daarom zijn er weinig boeren die enkel tarwe telen. Wel is het een populaire neventeelt, omdat tarwe een goed gewas is voor vruchtwisseling om bodemmoeheid tegen te gaan. Zeker omdat je na de oogst geen werk meer hebt aan de grond alvorens je er een groenbemester kan opzetten. Er wordt gewoon gezaaid op de grond zoals die ligt, en de groenbemester wordt daarna in de grond geploegd als meststof zodat de grond weer vruchtbaar is. Bij maïs lukt dat bijvoorbeeld veel minder goed, omdat die later op het jaar en vaak bij regen wordt geoogst waardoor het veld een grote modderpoel is.

De duisternis valt al in wanneer het perceel geoogst is. Onze gastheer stapt dan ook tevreden uit zijn maaidorser om het voorzetstuk van de dorsmachine te halen zodat hij met de machine naar huis kan keren. Meteen ook het moment voor ons om de cabine van de maaidorser opnieuw in te ruilen voor onze auto en afscheid te nemen.

Beeld: het voorzetstuk wordt van de dorsmachine gehaald

Met dank aan Pieter van Wilderode om ons te ontvangen.