Gespot op de kalender: halfoogst en oogstfeesten

Beeld: Molly Valen

Op de kalender spot je rond midden augustus veel boerenkermissen en dorpsfeesten, en dat is geen toeval. Augustus is immers ook de oogstmaand, en het einde van de oogst was altijd goed voor een feestje op de boerderij. Rond de jaren 1970 werden die private feestjes op het veld gestructureerd tot dorpse halfoogstfeesten, vol muziek en folkloristische randanimatie.

Van privéfeestje tot dorpsbelevenis

Onze collega’s van het Centrum voor Agrarische Geschiedenis doken voor ons in hun archief en sprokkelden deze weetjes samen:

• Wie goed luistert hoort al aan de benamingen dat er een link is tussen augustus en oogst. Die letterlijke verwantschap is te verklaren door het feit dat de meeste gewassen in augustus van het veld gehaald worden. Van de maandnaam werd dan de naam voor de binnengehaalde gewassen, de oogst, afgeleid. Augustus staat in de volksmond dan ook bekend als ‘oogstmaand’ of kortweg ‘oogst’.
   
• Halfoogst betekent dus letterlijk midden augustus. De 15e augustus was, en is nog steeds, de katholieke feestdag Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart. Iedereen had dus een dag vrij, waardoor die exacte datum het perfecte moment was om een feest te houden om het einde van de oogst te vieren. Tot op vandaag de dag zijn er rond deze periode veel dorpsfeesten en kermissen die uit de halfoogstfeesten ontstaan zijn.
   
• Toch waren die eerste (half)oogstfeesten nog geen georganiseerde gebeurens. Ze gaan immers terug op de graanoogstfeesten die op elke boerderij individueel gevierd werden. Voor de meeste boeren was graan namelijk het belangrijkste gewas – je had ook wel aardappelen en vlas- en toen de laatste graanschoof werd binnen gehaald werd op de boerderij of op het veld samen met de werkers wat gedronken.
   
• Elke boer haalde natuurlijk ook niet op dezelfde dag zijn oogst binnen, elke boerderij had immers haar eigen ritme, zodat het vieren op een exacte datum moeilijk was. Wel had iedereen ongeveer rond dezelfde periode gedaan, zodat het gedurende midden-augustus dik feest was in de cafés. Er was altijd wel iemand die de laatste halmen had geoogst en dus een rondje gaf.
   
• Veel gestructureerde halfoogstfeesten zijn er echter pas gekomen in de jaren 1970, toen er een grote nostalgische aandacht ontstond voor het boerenleven van vroeger, maar ook omdat men besefte dat door de moderne technieken het einde van de oogst gewoon voorbijging zonder dat dat nog werd gevierd. De graanoogst vond immers niet meer plaats op de boerderij en was een bijna solitair gebeuren geworden. Vandaag gebeurt het zelfs zelden dat de boer zelf oogst, maar wordt er een beroep gedaan op loonwerkers.
   
• Ook Germaanse en Keltische volkeren organiseerden grootschaalse oogst- en vruchtbaarheidsfeesten, met talloze rituelen om de goden te bedanken voor de vruchtbare grond en de opbrengst van het land. Onze halfoogstfeesten zijn hier absoluut geen afstammelingen van, al werd dat in de jaren 1950 wel eens beweerd door sommige volkskundigen. Hoogstwaarschijnlijk werd zo geprobeerd om aansluiting te vinden bij een rijk en mythisch verleden.

Feestelijk oogsten in Haspengouw

De traditionele halfoogstfeesten mogen dan wel hun oorsprong vinden in de graanoogst, nergens vind je zo’n aanbod aan feestelijk oogstactiviteiten als in de fruitstreek van Haspengouw. Wij zetten hieronder alvast enkele aanraders op een rijtje:

1. Zelfplukdagen

Hoe kan je beter de oogst beleven en voelen, dan door zelf je appels te gaan plukken en daarna letterlijk te genieten van de vruchten van je arbeid? Je laadt je mand of kist zo vol als je wilt, en betaalt de dagprijs per kilo.

Je kan hiervoor terecht op vier fruitbedrijven:

• Fruitbedrijf Jacobs: Appelpluk op 16, 23 en 30 augustus en 6, 13, 20 en 27 september van 10:00 tot 18:00. Gastheer van dienst Hugo Jacobs is bovendien ook imker, en kan je bijgevolg niet enkel inwijden in de fruitteelt, maar kan je ook alles vertellen over het belang van bijen hierbij.
  
  Adres: Heide 114,3800 Sint-Truiden
  Reserveren: 011 59 24 64, 0495 60 79 04, hugo@jacobsfruit.be
  Info: www.jacobsfruit.be

• Fruitbedrijf Jorishoeve: Appelpluk op 4 oktober, van 10:00 tot 15:00
  
  Adres: Boekhoutstraat 35, 3890 Gingelom
  Reserveren: 0497 48 30 25, elfi.philippaerts@telenet.be
  Info: www.jorishoeve.be

• Fruitbedrijf Paesmans: Appelpluk op 12 oktober, van 10:00 tot 18:00
  
  Adres: Mierhoopweg 34, 3850 Wijer - Nieuwerkerken
  Reserveren: 011 69 52 80, fruit@fruitsnacks.be
  Info: www.fruitsnacks.be

• Leerfruitbedrijf SOLV: Appelpluk op 18 oktober, van 14:00 tot 17:00
  
  Adres: Campus Tuinbouw, Diestersteenweg 146, 3800 Sint-Truiden
  Reserveren: Campus Tuinbouw, Diestersteenweg 146, 3800 Sint-Truiden
  Info: www.tuinbouwschoololv.be

2. Pop-up fruitverhalen

In september duiken er tussen de boomgaarden kampvuren op, waar vertellers en zangers je vermaken met fruitige verhalen. De verrassingen zijn steeds uniek en top secret! Inschrijven is dan ook verplicht, want pas dan krijg je de avond voordien een mailtje of sms dat jou de geheime locatie meedeelt. Afsluiten gebeurt in stijl met een verwarmende fruitborrel.

Wanneer: elke vrijdag in september van 20.30 - 22.30 u.
Prijs: € 7,50 (incl. borrel); <12 jaar: gratis
Vooraf reserveren bij Toerisme Sint-Truiden via info.toerisme@sint-truiden.be verplicht!

3. Wijn proeven

Toegegeven, België staat niet bekend als wijnland. Dat neemt niet weg dat er op de glooiende heuvels van Haspengouw wel degelijk wijnranken schitteren. Betwijfel je of onze wijn het kan opnemen tegen Franse of Italiaanse wijn? Ga dan proeven en laat je overtuigen van de kwaliteit van eigen bodem.

Beeld: Lander Loeckx

• Wijndomein Kitsberg:Laat je verleiden door chardonnay, pinot gris, pinot blanc en muller-thurgau. Dit bedrijf verbouwt ze allemaal in familiale sfeer maar wel met moderne methodes.
  
  Op 30 en 31 augustus, en 4 tot 14 en 21 september kan je hier terecht voor een rondleiding inclusief een proevertje voor 4 euro p.p. De rondleidingen starten telkens om 15:00.
  
  Opgelet: groepen moeten op voorhand reserveren.
  
  Wel een fan van proeven, maar geen nood aan een rondleiding? Dan kan je op 15, 16 en 17 augustus ook gewoon komen proeven op het wijnterras. Steeds van 11:00 tot 19:00.
  
  Adres: Klein-Gelmenstraat 18, 3870 Heers (Deelgemeente Klein-Gelmen)
  Info en reservatie: wijndomein.kitsberg@gmail.com , www.kitsberg.be, +32477244698

• Wijndomein Predikaat: op deze kleine Velmse wijngaard wordt op een donkere mergelgrond de chardonnay-druif verbouwd. Hiervan wordt een droge witte wijn gemaakt, die nog niet gecommercialiseerd is.
  
  Grijp dus je kans tijdens de wijnterrassen op 15, 16 en 17 augustus om hem te proeven. Het terras is open van 14:00 tot 18:00. Opgelet: groepen moeten op voorhand reserveren.
  
  Adres: Halingenstraat 72, 3800 Sint-Truiden (Deelgemeente Velm)
  Info en reservatie: eric@predikaat.be, www.predikaat.be, +32475285142

4. Fruitveiling bezoeken

Benieuwd wat er juist gebeurd met al dat geoogst fruit? Dan moet je zeker is een bezoekje brengen aan een fruitveiling. Vergaap je aan de grote koeltanks en de hoogtechnologische machines en leer alles over voedselveiligheid en verkoop aan en door de veiling.

• Veiling Haspengouw:
  
  Wanneer: elke dinsdag van september en oktober, vanaf 11:00
  Waar: Tongersesteenweg 152, Sint-Truiden
  Prijs: individuele bezoeken zijn gratis, groepsbezoeken kosten 1,50 euro p.p. + 60 euro voor de gids
  Info: info@veilinghaspengouw.be, www.veilinghaspengouw.be, +32 11 67 06 11
  Reservatie: info.toerisme@sint-truiden.be (enkel voor groepen)

• Belgische Fruitveiling:
  
  Wanneer: elke donderdag van september, vanaf 11:00
  Waar: Montenakenweg 82, Sint-Truiden
  Prijs: gratis
  Info: info@bfv.be, www.bfv.be, +32 11 69 34 13
  Reservatie: rechtstreeks op 011-69 34 13, Mevr. Betty Slingers (enkel voor groepen)